تبعید: تناقض فقدان و آفرینش

فرد بزرگسال باید تحمل کند که ناتوانی اولیه کودکی را دوباره تجربه کند، زیرا او برای یادگیری زبان تلاش می‌کند، زبانی که پلی برای تبدیل شدن به یک مشارکت‌کننده فعال در دنیای اجتماعی است. جایگاه فرد در جهان، پس از همه، از طریق سیستم زبانی نشانه‌های کلامی و بصری نظم می‌یابد. برخی از مهاجران بزرگسال زبان جدید را نسبتاً آسان یاد می‌گیرند، شاید به عنوان یک مانور دفاعی برای مقابله با احساس ناتوانی و محرومیت خود از تعامل اجتماعی. برخی دیگر در برابر یادگیری زبان جدید مقاومت می‌کنند، که ممکن است نشان‌دهنده احساس گناه آنها برای رها کردن زبان والدینشان باشد.

مارسلو تأکید می‌کند  که هر زبانی دارای مجموعه‌ای از آداب و رسوم، قوانین، روابط است. هنگامی که مارسلو پس از تقریباً یک سال زندگی در فرانسه، شروع کرد به درمان اولین مراجع خود که یک آرژانتینی بود، آنها توانستند تحلیل را به زبان اسپانیایی انجام دهند. این تجربه برای او بازگشت به حالت تفکر را نشان می‌داد. این به من لذت و شادی بی‌اندازه‌ای داد که دوباره از تمام ظرفیت‌های ذهنی خود استفاده کنم.

زبان می‌تواند در خانواده تبعیدی به شکافی بین والدین و فرزند تبدیل شود. این واقعیت که کودکان زبان جدید را آسان‌تر از والدین خود یاد می‌گیرند، اغلب منجر به احساسات بد متقابل می‌شود. مارسلو به یاد می‌آورد که چگونه در دوران کودکی خود، اروگوئه‌ای‌ها به والدین مهاجر و دوستانشان به خاطر طرز صحبت کردن «گرینگوی»شان به زبان اسپانیایی می‌خندیدند. در فرانسه او این تجربه را دوباره زندگی کرد، فقط این بار، به عنوان بزرگسال ناتوانی که طرد شده بود. او به یاد می‌آورد که چگونه پسر کوچکترش وقتی او فرانسوی صحبت می‌کرد از او خجالت می‌کشید و او شلوارش را می‌کشید و از او التماس می‌کرد که صحبت نکند. گاهی اوقات فرزندانش به سرعت با هم فرانسوی صحبت می‌کردند تا او و مارن نتوانند آنها را بفهمند، یا آنها بین خودشان فرانسوی و با والدینشان اسپانیایی صحبت می‌کردند، گویی با این کار می‌توانستند یک رابطه اقتدار ایجاد کنند که رابطه معمول بین نسل‌ها را نقض می‌کرد.

نه تنها در تسلط بر زبان، بلکه در سهولت نسبی در جذب کدهای فرهنگ میزبان، کودکان تبعیدی اغلب به نظر می‌رسد که به آرمان‌های والدین خود خیانت می‌کنند. حسادت و رشک نسل قدیمی ممکن است به نگرشی اتهام‌آمیز و محکوم‌کننده نسبت به فرزندانشان تبدیل شود. مارسلو اشاره می‌کند که …اغلب درگیری‌های زیادی بین والدین و فرزندان نوجوانشان وجود دارد. والدین یک گفتمان نوستالژیک در مورد وطن، آرمان‌ها، انقلاب دارند. فرزندان می‌گویند: «ما خیلی جوان بودیم، این زندگی ما نبود».

مانند هر بحران زندگی، تبعید یک دوره گذار/انتقالی را نشان می‌دهد، دوره‌ای که نتایج بالقوه مختلفی دارد. محرومیت و از دست دادن ممکن است به طور مزمن سلامت روان را تضعیف کند، همان‌طور که وینارها توصیف می‌کنند، یا امکان رشد را ایجاد کند. تبعید می‌تواند به طور بالقوه خطرناک باشد یا قدرت‌بخش. برخی از تبعیدیان غلبه بر موانع درونی و بیرونی برای سازگاری را دشوار یا غیرممکن می‌یابند و سیمپتوم روانی و جسمی دارند که نوسانات بحران را منعکس و حفظ می‌کند. برخی دیگر قادر به غلبه بر پاسخ‌های افسردگی و اضطراب اولیه هستند، که سپس فقط به طور موقت ساختار روانی را به خطر می‌اندازد و فرآیند سوگواری مربوط به عزیزان از دست رفته و جنبه‌های از دست رفته خود را طی می‌کنند. انعطاف‌پذیری آنها نشان‌دهنده استفاده مثبت از بحران تبعید برای توسعه بیشتر ظرفیت‌های خلاقانه و یکپارچه است. سپس ممکن است نوعی تولد دوباره روانی رخ دهد که منجر به ظهور یک هویت جدید و ترکیبی می‌شود (اختر، 1995، ص 1076).

برای اینکه این تولد دوباره روانی رخ دهد، کار بر روی شکاف بین ایده‌آل‌سازی و بی‌ارزش‌سازی ابژه‌ها و بخش‌هایی از خود ضروری است. تمام ابژه‌ها خوب و بد مربوط به گذشته و حال، به کشور مبدأ و فرهنگ نو، به خویشتن «قدیمی» و خویشتن «نو» باید یکپارچه شوند و با بازنمایی‌های ابژه کامل و خود کامل جایگزین گردند. پناهنده همچنین باید تجربه آسیب‌زای آگاهیِ دست‌اول از گستره ظرفیت انسان برای اعمال نظام‌مند خشونت علیه همنوعان خود را پردازش کند، تا ایمان به عشق بر نفرت از نو ساخته شود. کار کردن بر این فرآیند، پناهنده را قادر می‌سازد تا واقعیت را بپذیرد و امکان مشارکت موفق در کار و روابط اجتماعی در زمان حال را افزایش دهد. این دستاورد در رابطه پناهنده با زبان و توانایی رو به رشد برای پذیرش جنبه‌های مختلف رشدی خویشتن که از طریق زبان مادری (مادر) و زبانی (جدایی-فردیت) که در تبعید کسب شده است، منعکس می‌شود. توانایی سوگواری برای آنچه از دست رفته یا پشت سر گذاشته شده است، همان‌طور که دوست مارسلو وینار به او توصیه کرد، راه را برای رشد ظرفیت پناهنده برای تعامل متقابل هموار می‌کند: شناخت، قدردانی و نگرانی برای خوبی‌هایی که جنبه‌های زندگی گذشته و حال را مشخص می‌کند. موفقیت تبعیدی به توانایی استفاده از محیط جدید به عنوان یک فضای انتقالی بستگی دارد که ابژه‌های آن نه تنها به طور فزاینده‌ای به عنوان تسهیل‌کننده خود متمایز در حال ظهور بلکه به عنوان منابعی که خلاقیت و جوان‌سازی را تقویت می‌کنند، احساس می‌شوند. به این ترتیب، ابژه انتقالی جامعه جدید – ادبیات، موسیقی، غذاها، فرصت‌های شغلی، محیط طبیعی، آداب و رسوم آن – می‌توانند از نظر روانشناختی برای افزایش ظرفیت کنجکاوی، لذت و بازی استفاده شوند. شکاف سپس از طریق تکامل یک شخصیت یکپارچه و پر جنب و جوش غلبه می‌شود.

سفر هر تبعیدی منحصر به فرد است. به عنوان مثال، مارسلو و مارن وینا به ناملایمات تبعید واکنش‌های متفاوتی نشان دادند. مارسلو دچار نوستالژی افسرده‌کننده‌ای در مورد زندگی‌ای شد که مجبور به ترک آن شده بود. او با تأسف می‌گوید:

«پنج سال پس از ورودمان، ناگهان یک روز بهاری، با خیابان‌های درختکاری شده که از رنگ می‌درخشیدند، متوجه شدم که پاریس شهر زیبایی است! آنقدر از اینکه مارن از آن لذت می‌برد، ناراحت بودم. او مدتی بود که به موزه‌ها می‌رفت و حس زیبایی‌شناختی خود را تغذیه می‌کرد، در حالی که من هنوز در مه خاکستری قدم می‌زدم».

پس‌نوشت: بازگشت به خانه: تبعیدی نو

هنگامی که دولت‌های نظامی در مخروط جنوبی در برابر فشارهای مردمی برای بازگشت به حکومت دموکراتیک تسلیم شدند، تبعیدیان با تصمیم دشواری روبرو شدند که آیا به کشورهای خود بازگردند یا خیر. تا سال 1983، پس از بازگشت حکومت مشروطه به آرژانتین، ماری لانگر تصمیم گرفت در مکزیک بماند. او به شدت درگیر هیجان‌انگیزترین پروژه زندگی خود بود. ماری در سن 73 سالگی، با نشان دادن سرزندگی شگفت‌انگیز و جوانانه، تلاش‌های تیمی متشکل از 12 روانکاو، روانپزشک و روانشناس را هماهنگ می‌کرد که در مکزیکوسیتی اقامت داشتند و به صورت چرخشی به مدت 10 روز در هر ماه به نیکاراگوئه سفر می‌کردند. در آنجا آنها به دولت انقلابی نو ساندینیست‌ها کمک کردند تا اولین سیستم ملی مراقبت از سلامت روان آن کشور را بسازند. ماری و همکارانش اکنون قادر بودند از درمان قربانیان ترور دولتی به ساخت یک سیستم مراقبت از سلامت روان در کشوری که ارزش‌های دولتی آن با ارزش‌های خودشان همخوانی داشت، منتقل شوند. ماری و همکارانش انواع مختلفی از متخصصان را در نیکاراگوئه آموزش دادند که خدمات بهداشتی و آموزشی مستقیم را به شهروندان آن کشور ارائه می‌دادند. آنها استراتژی‌هایی را برای انطباق مفاهیم روانکاوی و مدل‌های درمانی با شرایط اجتماعی و اقتصادی توسعه‌نیافتگی شدید، که ماری آن را «روانکاوی بدون کاناپه» می‌نامید (هالندر، ۱۹۹۷a، صص. ۱۶۷-۸۰) تدوین کردند.

ماری لانگر تبعید را به اوج سنتز زندگی خود تبدیل کرد. در مقابل، با بازگشت دموکراسی به اروگوئه، علیرغم گسترش افق‌هایی که تبعید برای وینارها به ارمغان آورده بود، پس از بحث‌های فراوان آنها سرانجام تصمیم گرفتند به کشور خود بازگردند. مارسلو در مورد اهمیت روانشناختی این تصمیم چنین به یاد می‌آورد:

«خیلی زود پس از ورود به پاریس، من و مارن در مورد غریبه بودن در سرزمینی غریب نوشتیم. حس گم‌شدگی وحشتناک است. یک‌بار که غریب و بیگانه شدی، این حس را برای همیشه در جایی از درونت حمل می‌کنی. هرگز از بین نمی‌رود. فرد به طور برگشت‌ناپذیری غریبه است. هرگز به آشیانه، به خانه ، به میهن خود باز نمی‌گردد. حتی به توهم تمامیت نیز. این برای همیشه از دست رفته است. آنچه باقی می‌ماند یک گسست بین فرد و پیوندهای اوست، و همیشه، برای همیشه، چیزی کم است».

 وینارها در مورد اهمیت بازگشت از تبعید، بازگشت به خانه نوشته‌اند. مارن تأکید می‌کند: «پیچیده است.»

« در تحلیل نهایی، ما در فرانسه ارتباطات فراوانی برقرار کردیم و پیوندهای محکمی با مردم فرانسه داشتیم. من همچنین دوستان زن بسیاری آنجا داشتم. بازگشت به خانه به این معنی است که این پیوند را می‌شکنی، جهانی را که ساخته‌ای ویران می‌کنی. من هنوز تا امروز [ادامه می‌دهد] نمی‌دانم چگونه توانستیم این کار را بکنیم. گاهی گسستی را که در بازگشت نهفته است، حتی با شدت بیشتری از گسست اولیه تبعید اجباری احساس می‌کنم. تبعید اجباری بود، اما این بازگشت انتخابی بود. مارسلو می‌خواست اینجا باشد، اما برای من تصمیم‌گیری دشواری بود. و پنج سال طول کشید تا از بودن دوباره در اروگوئه احساس خوبی پیدا کنم».

مارسلو می‌افزاید: «در واقعیت، این یک بازگشت نیست. این عزیمتی دیگر است.» مارن موافق است: «بله،» می‌گوید، «این بازگشتی است برای آغاز دوباره. فرد به اروگوئه بازمی‌گردد، اما اروگوئه کشوری دیگر است. کسانی که ماندند دیگر آنهایی نیستند که شما ترک کردید، وشما دیگر آن کسی نیستید که وقتی رفتید بودید. در نهایت، فرد باز نمی‌گردد، بلکه در واقع دوباره می‌رود. وینارها جنبه‌های مالیخولیایی بازگشت از تبعید را تداعی می‌کنند. آنها تشخیص می‌دهند که دستیابی به یک سنتز روانشناختی به بهترین وجه به عنوان یک هدف مادام‌العمر درک می‌شود. به عنوان تبعیدیان بازگشته، وینارها باید بحران دیگری را پشت سر بگذارند تا یک هویت یکپارچه جدید حاصل شود. تمایل آنها برای بازگشت به خانه، علیرغم تجربه ذهنی آنها از گسست و زیان‌های مکرر، نشان‌دهنده توانایی آنها در تحمل درد ناشی از این فرآیند مداوم رشد است.

این شجاعت را چگونه می‌توان توضیح داد؟ جان بالبی ممکن است پیشنهاد کند که این حاصل تجربه دلبستگی اولیه خوب و مثبت است که از طریق آن، آنان استواری لازم برای چانه‌زنی حتی با چالش‌های دراماتیک بزرگسالی را پرورش داده‌اند. شواهد این تاب‌آوری را در بسیاری از تبعیدیان آمریکای لاتین می‌بینیم که علیرغم خشونت‌های بی‌نظیری که متحمل شده‌اند، پیوندی ژرف با جامعه و باور خوشبینانه‌ای به نیک‌ذاتی نهایی انسان را حفظ کرده‌اند. این حس هیچ‌جا گویاتر از اثر اوتو رنه کاستیلو، شاعر گواتمالایی بیان نشده است. پیش از بازگشت از تبعید به کشورش، جایی که توسط نیروهای نظامی دستگیر شد، شکنجه گشت و زنده‌زنده سوزانده شد، او این‌گونه درباره پارادوکس فقدان و خلاقیت نوشت:

هنگامی که شور و شوق

عصر ما

برای آنانی روایت شود

که هنوز زاده نشده‌اند،

اما با چهره‌ای مهربان‌تر

خود را می‌آشکارانند،

ما پیروز بیرون خواهیم آمد،

ما که بیشترین رنج را کشیده‌ایم.

از زمانه خود پیش‌تر بودن

رنج بسیار بردن است.

اما زیباست که دنیا را

با چشمان آنانی دوست بداریم

که هنوز

زاده نشده‌اند.

و باشکوه است

خود را از هم‌اکنون پیروز بدانیم

در حالی که همه‌چیز پیرامون

هنوز این‌سان سرد است،این‌سان تاریک.

(فورچه ۱۹۹۳، صفحات ۶۰۶-۶۰۷).