درمان حسادت

گروه روانکاوی دیگری

حسادت از دیرباز یکی از موضوعات کلیدی در روانکاوی بوده و توسط روانکاوانی چون ملانی کلاین، ویلفرد بیون، و اتو کرنبرگ مورد بررسی قرار گرفته است. حسادت یا رشک (Envy) به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین هیجانات بشری در نظریه روانکاوی، اغلب به احساس میل به داشتن چیزی که فرد دیگر دارد، همراه با تخریب آن، تعریف می‌شود. به اعتقاد ملانی‌کلاین (۱۹۵۷) حسادت ریشه در نخستین ماه‌های زندگی نوزاد دارد و ناشی از روابط اولیه با ابژه (مادر) است. در درمان حسادت توجه به این نکته ضروری است که این احساس می‌تواند به‌عنوان مانعی برای رشد روانی، هم در بیماران نوروتیک و هم در افراد دارایاختلالات شخصیت، به‌ویژه شخصیت‌های خودشیفته و مرزی، دیده شود. درمان حسادت در روانکاوی فرآیندی عمیق و چندلایه است که شامل شناسایی علل ناخودآگاه این احساس، بررسی مکانیزم‌های دفاعی مرتبط، و ایجاد تغییر در ساختار ذهنی و روابط بین‌فردی بیمار می‌شود.

درمان حسادت و درک ریشه‌های ناخودآگاه

یکی از مهم‌ترین مراحل درمان حسادت، کشف ریشه‌های این احساس در ناخودآگاه فرد است. نظریه‌پردازانی مانند ملانی کلاین معتقدند که حسادت از سال‌های اولیه کودکی، به‌ویژه در رابطه با مادر، شکل می‌گیرد. کودک ممکن است نسبت به مادر احساس رقابت کند و باور داشته باشد که مادر منابعی دارد که خودش (نوزاد) از آنها محروم است. این احساس در مراحل بعدی زندگی به اشکال مختلف، مانند رقابت با همسالان، حسادت در روابط عاشقانه، یا مقایسه اجتماعی بروز می‌یابد.

در درمان حسادت، درمانگر با استفاده از تداعی آزاد و تحلیل رؤیاها تلاش می‌کند تا این احساسات سرکوب‌شده را آشکار کند. بیمار ممکن است طی جلسات درمانی حسادت متوجه شود که حسادت او ناشی از احساس فقدان اولیه و ناکامی در کسب محبت و امنیت بوده است. شناسایی این ریشه‌ها می‌تواند اولین گام برای پذیرش و مدیریت حسادت باشد.

تحلیل مکانیزم‌های دفاعی در درمان حسادت

بسیاری از افراد برای مقابله با حسادت، از مکانیزم‌های دفاعی مختلفی استفاده می‌کنند که می‌تواند به مشکلات بیشتری منجر شود. بخش مهمی از درمان حسادت شناسایی این مکانیزم‌های دفاعی است. برخی از مهم‌ترین این مکانیزم‌ها عبارتند از:

انکار[۱]: فرد وجود حسادت را در خود انکار کرده و از پذیرش آن اجتناب می‌کند.
واکنش وارونه[۲]: ممکن است حسادت خود را به شکل تحسین و محبت بیش‌ازحد نسبت به دیگران نشان دهد.
برون‌فکنی[۳] :فرد حسادت خود را به دیگران نسبت داده و آنها را متهم به حسادت می‌کند.
پرخاشگری منفعلانه[۴]: فرد به طور غیرمستقیم و مخفیانه به کسی که به او حسادت می‌ورزد، آسیب می‌زند.

طی درمان حسادت درمانگر به بیمار کمک می‌کند تا این مکانیزم‌های دفاعی را شناسایی کرده و به جای سرکوب حسادت، آن را به شیوه‌ای سالم‌تر پردازش کند. برای مثال، به جای انکار حسادت، فرد می‌آموزد که آن را بپذیرد و به عنوان بخشی از احساسات انسانی خود با آن مواجه شود.

پذیرش حسادت و کاهش احساس گناه

یکی از چالش‌های مهم در درمان حسادت، احساس گناه شدید ناشی از حسادت است. بسیاری از افراد از این‌که به دیگران حسادت می‌ورزند، دچار عذاب وجدان می‌شوند و سعی می‌کنند این احساس را سرکوب کنند. در درمان، تأکید بر این است که حسادت یک احساس طبیعی است و نباید با احساس گناه همراه باشد. بلکه فرد باید یاد بگیرد که چگونه آن را مدیریت کند.

طی درمان حسادت، درمانگر بیمار را تشویق می‌کند که حسادت خود را بدون شرمساری و قضاوت بازگو کند. این فرایند به فرد کمک می‌کند تا به جای نفرت از خود یا دیگران، حسادت را به عنوان یک تجربه انسانی بپذیرد و راه‌های سالم‌تری برای ابراز آن بیابد.

تغییر ساختار شناختی و رفتاری

یکی از اهداف درمان حسادت، تغییر نگرش بیمار نسبت به خود و دیگران است. بسیاری از افرادی که حسادت را به صورت افراطی تجربه می‌کنند، باور دارند که ارزش آن‌ها به میزان موفقیت‌هایشان در مقایسه با دیگران وابسته است. به عنوان بخشی از درمان حسادت درمان‌گر به بیمار کمک می‌کند تا به جای مقایسه مداوم خود با دیگران، بر رشد فردی و رضایت شخصی تمرکز کند. تکنیک‌هایی که می‌تواند در این مرحله مورد استفاده قرار گیرد، شامل موارد زیر است:

بازسازی شناختی[۵]: تغییر باورهای منفی در مورد خود و دیگران.
تمرین قدردانی[۶]: تمرکز بر داشته‌های خود به جای حسادت به دیگران.
یادگیری رقابت سالم: تشویق فرد به مقایسه سالم و انگیزه گرفتن به جای تخریب دیگران.

ایجاد روابط بین‌فردی سالم‌تر

بسیاری از مشکلات ناشی از حسادت، در روابط بین‌فردی نمایان می‌شود. یکی از اهداف مهم در درمان حسادت این است که فرد الگوهای مخرب در روابط خود را شناسایی و اصلاح کند. برای مثال، اگر فرد در روابط عاشقانه دچار حسادت بیمارگونه است، ممکن است نیاز به کار بر روی ناامنی‌های درونی و وابستگی ناسالم داشته باشد. روش‌های که در این مورد می‌تواند در درمان حسادت موثر باشد شامل راهبردهای زیر است:

تقویت عزت نفس: از طریق تأکید بر دستاوردهای فردی و توانمندی‌ها.
آموزش مهارت‌های ارتباطی: برای ابراز احساسات بدون ایجاد تنش.
تمرین همدلی: کمک به فرد برای درک احساسات دیگران به جای رقابت با آنها.

یکپارچه‌سازی ابژه[۷] در درمان حسادت

در درمان حسادت ضرورت دارد که درمانگر به این موضوع اشراف داشته باشد که افرادی که دچار حسادت شدید هستند، اغلب دارای سبک شناختی دوگانه‌نگر[۸] هستند. آن‌ها به‌صورت ناخودآگاه افراد دیگر را یا به‌عنوان «کاملاً خوب» (کسانی که همه چیز دارند و شایسته حسادت‌اند) یا «کاملاً بد» (کسانی که کمبودهایشان مشهود است) می‌بینند. این طرز تفکر باعث می‌شود که:

موفقیت دیگران غیرقابل تحمل شود. فرد حسود ممکن است کسی را که موفق است، به‌طور کامل در دسته «ابژه خوب» قرار دهد و خود را در برابر او بی‌ارزش احساس کند.
احساسات خصمانه نسبت به دیگران افزایش یابد. بیمار ممکن است موفقیت دیگران را به‌عنوان تهدیدی مستقیم علیه ارزش خود تلقی کند.
خودپنداره فرد شکننده شود. از آنجا که فرد در این دیدگاه دوگانه، خودش را «بد» و ناکامل می‌بیند، دچار احساس بی‌کفایتی می‌شود.

در درمان حسادت، یکپارچه‌سازی ابژه نقش محوری در کاهش احساسات مخرب و پرورش نگرشی واقع‌بینانه‌تر دارد. هدف اصلی این فرآیند، کمک به بیمار برای پذیرش این واقعیت است که هر فردی ترکیبی از نقاط قوت و ضعف است و هیچ‌کس کاملاً بی‌نقص یا کاملاً شکست‌خورده نیست.

نتیجه‌گیری

حسادت، اگرچه یکی از هیجانات پیچیده و ریشه‌دار در روان انسان است، اما از طریق درمان مبتنی بر روابط ابژه قابل تعدیل است. در درمان حسادت، تأکید بر شناخت و پذیرش حسادت، تحلیل مکانیسم‌های دفاعی، و استفاده از انتقال و انتقال متقابل برای ایجاد تغییرات پایدار در روان فرد است. آگاهی از این سازوکارها به بیماران کمک می‌کند تا روابط سالم‌تر و پویاتری برقرار کنند و به‌جای رقابت مخرب، مسیر رشد و پیشرفت را انتخاب کنند.

منابع

1.Klein, M. (1957). Envy and Gratitude & Other Works 1946–1963. London: Hogarth Press.

2.Bion, W. (1962). Learning from Experience. London: Tavistock.

3.Kernberg, O. (1992). Aggression in Personality Disorders and Perversions. Yale University Press.

4.Winnicott, D. W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment. London: Hogarth Press.

[1] Denial

[2] Reaction Formation

[3] Projection

[4] Passive-Aggression

[6] Gratitude Practice

[5] Cognitive Restructuring

[7] Object Integration