شوخ طبعی

ایگو ساختاری ساده نیست؛ در درون خود گویی هسته‌ یا عامل خاصی به نام سوپرایگو^[۲۱] دارد[۲۲]. گاهی ایگو و سوپرایگو آن‌قدر به هم نزدیک می‌شوند که تمایزشان سخت می‌شود و گاهی هم به‌وضوح از هم متمایزند. از نظر تحولی[۲۳]، سوپرایگو وارث صدای والدین است— غالباً ایگو را در وابستگی‌ای سخت نگه می‌دارد و با آن مانند والد یا پدری رفتار می‌کند که در دوران اولیه‌ی زندگی، کودک را هدایت می‌کرد.

در نتیجه، اگر فرض کنیم که در شوخ‌طبعی، فرد ضربه روانی[۲۴] را از ایگوی خود برداشته و آن را به سوپرایگو منتقل کرده، می‌توانیم برای نگرش شوخ‌طبعانه، توضیحی پویشی [دینامیک] ارائه دهیم. سوپرایگو به این‌گونه متورم‌شده، ایگو را کوچک و علایقش را بی‌اهمیت می‌بیند و با این بازتوزیع انرژی، سوپرایگو می‌تواند به‌آسانی واکنش‌های ایگو را سرکوب[۲۵] کند. اگر بخواهیم از اصطلاحات دقیق‌تر روان‌تحلیل‌گرانه استفاده کنیم، بهتر است به‌جای «انتقال نیروی روانی»، از جابه‌جایی[۲۶] مقدار زیادی از نیروگذاری روانی[۲۷] صحبت کنیم. سؤال این است که آیا می‌توان چنین جابجایی وسیعی از یک بخش دستگاه روان[۲۸]  به بخشی دیگر را فرض کرد؟ ممکن است به نظر برسد این فرضیه فقط برای توضیح این موقعیت و موقتی ساخته شده است. با این‌حال، باید یادآوری کنیم که ما قبلاً بارها (هرچند نه به‌اندازه‌ی کافی) در ترسیم تصویری[۲۹] متاسایکولوژیک[۳۰] (فراروانشناسی) از رخدادهای روانی چنین سازوکاری در نظر گرفته ایم. برای مثال، فرض کرده‌ایم که تفاوت بین سرمایه­گذاری روانیِ در «شیفتگی ساده» و «عاشق‌بودن» این است که در حالت دوم، مقدار بسیار بیشتری انرژی روانی به ابژه اختصاص داده می‌شود و ایگو گویی خودش را خالی می‌کند تا در خدمت ابژه باشد[۳۱]. در بررسی بعضی بیماران پارانوییا[۳۲] نیز دیده‌ام که افکار گزند از ابتدا شکل می‌گیرند و مدت‌ها باقی می‌مانند بدون این‌که اثر محسوسی داشته باشند، تا این‌که با رویدادی خاص، نیروگذاری روانی کافی دریافت می‌کنند که فعال شوند[۳۳]. درمان این‌گونه حملات پارانویید[۳۴] هم نه به تصحیح یا حل افکار هذیانی، بلکه به پس‌گیری نیروگذاری روانی وابسته است که پیش‌تر به آن‌ها داده شده است. نوسان بین مالیخولیا[۳۵] و مانیا[۳۶]، بین سرکوب شدید ایگو توسط سوپرایگو و سپس رهایی آن، بیانگر تغییر نیروگذاری روانی از این دست است؛ تغییری که برای توضیح بسیاری از پدیده‌های زندگی روانیِ عادی نیز باید در نظر گرفته شود[۳۷]. اگر تا به‌حال تنها به‌طور محدود از این ایده استفاده کرده‌ایم، دلیلش همان احتیاط همیشگی‌ ماست—و این احتیاط، خود شایسته‌ی تحسین است. حیطه‌ای که ما در آن احساس اطمینان داریم، آسیب‌شناسی روانی است؛ در همین‌جاست که مشاهدات خود را انجام می‌دهیم و به باورهای خود دست می‌یابیم.

فعلاً تنها تا آنجا به داوری درباره‌ی روانِ بهنجار دست می‌زنیم که بتوانیم از خلال آن‌چه در مواد آسیب شناختی به‌صورت منزوی‌شده یا تحریف‌شده نمایان می‌شود، عناصر بهنجار را تشخیص دهیم. ولی زمانی که بر این تردید غلبه کنیم، خواهیم دید که شرایط ایستا و تغییرات پویای کمیت نیروگذاری روانی سهم بزرگی در درک فرآیندهای روانی دارند. بنابراین، فکر می‌کنم امکانی که این‌جا مطرح کرده‌ام—این‌که در موقعیتی خاص، سوژه به‌­طور ناگهانی به سوپرایگوی خود نیروگذاری فراوانی می­‌کند و سپس با گذر از آن، واکنش‌های ایگو را تغییر می‌­دهد—ارزش بررسی دارد. علاوه بر آن، آن‌چه درباره‌ی شوخ‌طبعی گفته‌ام، در حوزه‌ی خویشاوندی‌اش با لطیفه‌ها نیز مشابهتی چشمگیر دارد. در خصوص منشأ لطیفه‌ها، من به این فرض رسیدم که یک فکر پیش‌آگاه[۳۸] برای لحظه‌ای به ناخودآگاه سپرده می‌شود تا مورد بازبینی قرار گیرد [همان‌، ص. ۱۴۴].