نامه به ویلهلم فلیس

این نامه توسط محسن سلامت ترجمه و برای انتشار در ویژه‌نامه فروید گروه روان‌کاوی دیگری آماده شده است.

به ویلهلم فلیس، ۱۱ مارس ۱۹۰۲

ویلهلم عزیزم،

این هم از تأثیرات یک «اعلی‌حضرت»! حتی توانست صدای آشنای تو را دوباره در قالب نامه‌ای به گوشم برساند. اما از آن‌جا که این خبر را با واژگانی پرطمطراق چون «به رسمیت‌شناخته‌شدن[۱]»، «موفقیت درخشان[۲]» و امثالهم همراه کرده‌ای، آن میلِ مزمنِ من به صداقت، که چه بسیار به ضررم تمام شده، ناچارم می‌سازد حقیقت ماجرا را برایت واگویم.

همه‌چیز از من آغاز شد. پس از بازگشتم از رم، شوقم به زندگی و کار اندکی جان گرفت، و اشتیاقم به شهادت کمی فرو نشست. مطبم را بسیار خلوت‌تر از پیش یافتم. آخرین مقاله‌ام را از چاپخانه پس گرفتم، چرا که در تو، واپسین شنونده‌ام[۳] را نیز از دست داده بودم. به این نتیجه رسیدم که می‌توانم بخش اعظم عمرم را در انتظار به‌رسمیت‌شناخته‌شدن سپری کنم و در این میان، هیچ‌کس از انسان‌های اطرافم انگشتی برایم بلند نخواهد کرد. و حال آن‌که من مشتاق بودم بار دیگر رم را ببینم، به بیمارانم یاری رسانم، و کودکانم را شاد نگه دارم. از این‌رو تصمیم گرفتم از اصول سفت و سخت خود دست بکشم و چون دیگر مردمان، دست به عمل زنم. آدمی باید نجات خویش را جایی بجوید، و من عنوان پروفسور را برگزیدم تا منجی‌ام باشد. چهار سال تمام، حتی کلمه‌ای برای پیشبرد این عنوان بر زبان نراندم. اما این‌بار، به دیدار آموزگار قدیمی‌ام، اگزنر[۴]، رفتم. برخوردش تا حد امکان سرد و آزارنده بود، بی‌آن‌که دلیلی برای نادیده‌گرفتنم آشکار سازد، و چنان متکبرانه رفتار می‌کرد که گویی خود در مقام اعلی‌حضرت است. تنها پس از چند کنایه‌ی نیش‌دار از جانب من درباره‌ی فسادِ اربابِ قدرت، لب به اشاره‌هایی مبهم گشود: گویا تأثیراتی شخصی وجود داشته که اعلی‌حضرت را نسبت به من بدبین کرده‌اند، و به من توصیه کرد که چند تاثیرمتقابل بیابم. در جوابش گفتم که قصد دارم به دوست دیرین‌ام و بیماری پیشین، همسر هوفرات گومپرتس[۵]، رجوع کنم. این پاسخ ظاهراً او را به تأمل واداشت. خانم الیزه[۶] با مهربانی تمام از من استقبال کرد و بی‌درنگ دل در گرو کار نهاد. به دیدار وزیر رفت و در پاسخ درخواستش با چهره‌ای مملو از تعجب روبه‌رو شد: «چهار سال؟! و این آقا کیست؟!»؛ روباه پیر، وانمود کرد که هرگز نامی از من نشنیده است. در هر حال، مشخص شد که باید پیشنهاد از نو مطرح شود. به نوتناگل[۷] و کرافت-ابینگ[۸] (که در آستانه‌ی بازنشستگی بود) نامه نوشتم و خواستم پیشنهاد پیشین‌شان را تجدید کنند. هر دو، بی‌اندازه مؤدب و همدل بودند. چند روز بعد، نوتناگل نوشت: «ما پیشنهاد را ارائه کردیم.» اما وزیر همچنان از دیدار با گومپرتس[۹] طفره می‌رفت، و گمان می‌رفت که این ماجرا بار دیگر به بن‌بست خواهد خورد. در این هنگام، نیرویی دیگر وارد صحنه شد: یکی از بیماران زنم… از ماجرا باخبر شد و بی‌درنگ دست به کار شد. او آرام ننشست تا وقتی که وزیر را در مجلسی ملاقات کرد، خود را به او نزدیک ساخت، و از طریق بانویی مشترک، وادارش کرد که وعده دهد عنوان استادی را به دکتری که او را درمان کرده اعطا کند. اما چون آگاه بود که وعده‌ی اول وزیر، چندان اعتباری ندارد، خود شخصاً وارد میدان شد. باور دارم که اگر تابلویی از بوکلین[۱۰] در مالکیت خودش و نه عمه‌اش بود، من سه ماه زودتر استاد می‌شدم! به هر روی، اعلی‌حضرت به تابلویی مدرن رضایت داد؛ برای گالری‌اش، نه برای استفاده‌ی شخصی. سرانجام، هنگامی که وزیر در خانه‌ی او به میهمانی نشسته بود، با طبعی کریمانه به بیمارم اطلاع داد که اسناد به دست اعلی‌حضرت رسیده‌اند و او نخستین کسی خواهد بود که از تصویب رسمی مطلع می‌شود.