چرا جنگ؟

به‌نظر می‌رسد که هیچ رانه‌ای به‌تنهایی و در حالت خالص عمل نمی‌کند؛ بلکه همواره با سهمی از رانه‌ی مقابل همراه است—یا چنان‌که می‌گوییم، آمیخته می‌شود—و این آمیزه، یا هدف آن را دگرگون می‌کند، یا در برخی موارد، شرط دستیابی به آن هدف است. برای نمونه، رانه‌ی صیانت از نفس[۲۶] بی‌تردید خصلتی اروتیک دارد، اما برای آن‌که بتواند غایت خود را محقق کند، ناگزیر است پرخاش‌گری را نیز به خدمت گیرد. بدین‌سان، رانه‌ی عشق‌ورزی[۲۷] نیز، آن‌گاه که متوجه ابژه‌ای می‌شود، برای آن‌که بتواند آن را به تصاحب درآورد، نیازمند بهره‌ای از رانه‌ی چیرگی[۲۸] است. دشواریِ تمایز این دو گونه رانه در نمودهای واقعی‌شان، همان عاملی بوده است که برای مدتی طولانی، شناسایی آن‌ها را ناممکن ساخته بود.

اگر اندکی دیگر همراهی‌ام کنید، خواهید دید که کنش‌های انسانی با پیچیدگی دیگری نیز درآمیخته‌اند؛ پیچیدگی‌ای از جنسی متفاوت. به‌ندرت پیش می‌آید که یک کنش حاصلِ تنها یک تکانه‌ی رانه‌ای باشد (که خود نیز ناگزیر آمیزه‌ای‌ست از اروس و ویران‌گری). در اغلب موارد، برای آن‌که کنشی به‌راستی ممکن شود، لازم است ترکیبی از انگیزش‌هایی[۲۹] مرکب در کار باشد. این نکته را سال‌ها پیش یکی از متخصصان رشته‌ی خودتان دریافته بود—استادی به نام گ. ک. لیختنبرگ[۳۰]، که در عصر کلاسیک ما در دانشگاه گوتینگن[۳۱] فیزیک تدریس می‌کرد، هرچند شاید از حیث روان‌شناختی، حتی شایسته‌ی توجهی بیش از جایگاهش به‌عنوان فیزیک‌دان باشد[۳۲]. او ابزاری اختراعی به نام «قطب‌نمای انگیزش‌ها» را پیشنهاد کرده بود، چراکه چنین نوشت: «انگیزش‌هایی[۳۴] که ما را به انجام کاری وامی‌دارند را می‌توان همچون سی‌ودو بادِ [قطب‌نما][۳۵] مرتب کرد و برایشان نام‌هایی مشابه برگزید—برای نمونه، «نان-نان-شهرت[۳۶]» یا «شهرت-شهرت-نان[۳۷]». ازاین‌رو، هنگامی‌که انسان‌ها به جنگ برانگیخته می‌شوند، ممکن است مجموعه‌ای از انگیزه‌های گوناگون برای موافقت با آن در درون‌شان فعال شود—برخی شریف و برخی پست، برخی آشکارا بیان‌شده و برخی هرگز به زبان نیامده. نیازی به شمارش همه‌ی آن‌ها نیست. میل[۳۸] به پرخاشگری و ویران‌گری بی‌تردید در شمار این انگیزه‌هاست؛ بی‌شمار بی‌رحمی‌هایی که در تاریخ و در زندگی روزمره‌ی ما رخ داده‌اند، گواهی روشن بر وجود و نیروی آن‌اند. البته ارضای این تکانه‌های ویران‌گر، هنگامی آسان‌تر می‌شود که با انگیزش‌هایی از جنس اروتیک و آرمان‌گرایی درآمیخته باشند. وقتی از جنایات گذشته می‌خوانیم، گاه چنین می‌نماید که انگیزه‌های آرمان‌گرایانه تنها بهانه‌ای بوده‌اند برای ارضای شور و شوق ویران‌گری؛ و گاه—برای نمونه، در مورد بیرحمی‌های تفتیش عقاید—چنین می‌نماید که این انگیزه‌های آرمان‌گرایانه چنان خود را در آگاهی پیش رانده‌اند که گویی انگیزه‌های ویران‌گرانه، در نهان، پشتیبان و تقویت‌کننده‌ی آن‌ها بوده‌اند. و شاید هر دو دریافت به یک‌سان درست باشند.

بیم آن دارم که شاید دارم از علاقمندی شما سوءاستفاده می‌کنم؛ علاقمندی‌ای که، سرانجام، متوجه پیش‌گیری از جنگ است، نه نظریه‌های ما. بااین‌حال، مایلم اندکی بیش‌تر درنگ کنم بر این رانه‌ی ویران‌گر، که آوازه‌اش به هیچ‌رو درخور اهمیت‌اش نیست. بر پایه‌ی اندکی تأمل و فرض، بر آن شده‌ایم که این رانه در هر جانداری در کار است و می‌کوشد او را به تباهی بکشاند و زندگی را به وضعیت نخستین‌اش، یعنی ماده‌ی بی‌جان، فروکاهد. از همین‌رو، بی‌هیچ اغراقی، شایسته است که آن را «رانه‌ی مرگ» بنامیم، در برابر رانه‌های اروتیک که نمودِ تلاش برای زیستن هستند. رانه‌ی مرگ، آنگاه که با یاری اندام‌های ویژه‌ای به‌سوی بیرون هدایت شود و متوجه ابژه‌هایی بیرونی گردد، به «رانه‌ی ویران‌گر» بدل می‌شود. در این صورت، می‌توان گفت که ارگانیسم با نابود کردن موجودی بیگانه، زندگی خویش را حفظ می‌کند. با این‌همه، بخشی از رانه‌ی مرگ همچنان در درون ارگانیسم فعال می‌ماند، و ما کوشیده‌ایم شماری چشم‌گیر از پدیده‌های طبیعی و بیمارگون را در پرتوی درون‌سازی[۳۹] این رانه‌ی ویران‌گر بازشناسیم و تبیین کنیم. ما حتی تا آن‌جا پیش رفته‌ایم که—اگر نگوییم مرتکب ارتدادی آشکار شده‌ایم—سرچشمه‌ی وجدان را به همین چرخش درونیِ پرخاش‌گری نسبت داده‌ایم. خواهید دید که اگر این فرایند بیش از اندازه پیش رود، با امری پیش‌پاافتاده روبه‌رو نیستیم: این وضع، به‌راستی ناسالم است. از سوی دیگر، اگر این نیروهای رانه‌ای[۴۰] به‌سوی ویران‌گری در جهان بیرون سوق داده شوند، ارگانیسم از فشاری رها می‌شود و نتیجه‌ی آن ناگزیر سودمند خواهد بود. در این صورت، می‌توان برای همه‌ی آن کشش‌ها و تکانه‌های[۴۱] زشت و خطرناکی که ما با آن‌ها در ستیزیم، توجیهی زیست‌شناختی به‌دست داد. باید پذیرفت که این تکانه‌ها، به طبیعت نزدیک‌ترند تا ایستادگی ما در برابر آن‌ها—ایستادگی‌ای که خود نیز نیازمند تبیینی است. شاید نظریه‌های ما در نظر شما چیزی شبیه اسطوره‌پردازی[۴۲] به‌نظر برسند، و در این مورد خاص، حتی اسطوره‌ای ناخوشایند. اما مگر نه آن‌که هر دانشی، سرانجام، به گونه‌ای از اسطوره‌پردازی می‌رسد؟ آیا نمی‌توان امروز همین سخن را درباره‌ی خودِ فیزیک شما نیز گفت؟