نامه به توماس مان

تاثیر این داستان به همراه ایده «زندگی‌نامه زیسته[۲]» در سخنرانی تو و الگوی نخستین[۳] اسطوره‌ای، در من روندی از افکار را به راه انداخت و در این گفت وگو دست به دامان تو می‌شوم و خیال می‌کنم، اینجا در بررسی من روبه‌رویم نشسته‌ای، اما صرفا در مقام یک شنونده، نه مستمعی تشویق گر یا یک همفکر. من خود این آزمون را چندان جدی نمی‌گیرم اما صد البته که جذبه‌ای برایم دارد، چیزی شبیه شنیدن دلنشین آوای تازیانه برای یک مربی بازنشسته [که چندی است از شلاق دور افتاده و آن را به کار نگرفته است].

به این می‌اندیشم که آیا در تاریخْ شخصی نبوده است که زندگی یوسف برای او حکم یک الگوی نخستین اسطوره‌ای داشته باشد و به ما اجازه دهد تا فانتزی یوسف به مثابه موتور شیطانی مستور در پشت صحنه‌های پیچیده زندگی‌ آن شخص را شناسایی کنیم.

به ناپلئون بوناپارت می‌اندیشم، او اهل جزیره کورس[۴] بود، پسر دوم از خانواده‌ای بزرگ از برادران و خواهران. برادر بزرگ او یوسف نام داشت و این حقیقت -از آنجا که بخت و ضرورت در زندگی بشر همواره همپای هم نیستند- برای وی مصیبت بار بود. در خانواده‌ای کورسی رجحان فرزند ارشد با هیبتی قدسی حفظ می‌شود.

(گمان می‌کنم آلفونس دوده یک بار به توصیف این موضوع پرداخته است. در Le Nabob ؟ یا اشتباه می‌کنم؟ در کتابی دیگر بود؟ یا بالزاک؟) به میانجی این سنت کورسی رابطه انسانی عادی غلو می‌شود. برادر بزرگتر رقیبی بدیهی است؛ فرزند کوچکتر نسبت به او خصومت بنیادین و ژرفی احساس می‌کند که بعدها می‌تواند در قالب «آرزوی مرگ» و «اهداف سبعانه» مقتضی آن بروز یابد. از دور خارج کردن یوسف، تصاحب جایگاه او و بدل شدن به خود یوسف بایستی اصلی‌ترین انگیزه[۵] ناپلئون در بچگی بوده باشد. عجیب است اما در عین حال به درستی مشاهده شده‌است که همین تکانه‌های کودکی مفرط تمایل دارند به عکس خویش بدل شوند. رقیب نفرت‌انگیز تبدیل به محبوب می‌شود. این در مورد ناپلئون صادق است. ما چنین می‌پنداریم که در آغاز نفرتی پر تب و تاب نسبت به یوسف وجود داشته‌است اما دریافته‌ایم که بعدها او را بیش از هر آدم دیگری دوست داشته‌است و به سختی می‌توانسته در این آدمی که زمانی ناچیز و غیرقابل اتکا بوده، ایرادی بیابد. بدین قرار نفرت اولیه بیش‌جبران[۶] شده‌است اما خصومت اولیه آزاد شده‌است تا بر انتقال بر ابژه‌هایی دیگر صبر کند. صدها هزار تن ناشناس بایستی کفاره این حقیقت را دهند که او از خون دشمن اول خویش گذشته است.

ب) در سطحی دیگر ناپلئونِ نورسته، مشفقانه بندِ مادر خویش بوده‌است و با مراقبت از خواهران و برادران، دلمشغول پر کردن جای پدرِ نابهنگامْ فوت شده خویش بوده‌است. به محض نیل به مرتبه ژنرالی بدو پیشنهاد می‌شود با بیوه‌ی جوان موثر و پرنفوذی ازدواج کند که مسن‌تر از او بوده‌است. یکی دو موردی هست که می‌توان بر علیه آن زن گفت اما احتمالا آنچه ناپلئون را بر آن داشته تا او را برگزیند این بوده که نام آن زن ژوزفین بوده‌است [(نباید از این حقیقت غافل بود که یک یوسف (joseph) در داخل ژوزفین (josephine) وجود دارد)]. به لطف این اسم او قادر بود بخشی از دلبستگی مشفقانه خویش به برادر بزرگترش را به این زن منتقل کند. آن زن عاشق او نبود؛ ‌با او رفتار نامطلوبی داشت، به او خیانت می‌کرد اما آن سلطان مستبد که همچون یک قانون نسبت به زنان به شکلی بدبینانه سرد بود، به آن زن به شکلی پرشور چسبیده بود و از هر کرده او می‌گذشت؛ هیچ یک از کرده‌های او یارای برانگیختن خشم ناپلئون را نداشت.

پ) شیفتگی او به جوزفین بی شک توسط نام او به ارمغان آمده بود اما البته همانندسازی‌ای با یوسف نبود. این مقوله به شکلی آشکار در لشکرکشی او به مصر دیده می‌شود. آخر اگر کسی یوسف باشد و بخواهد در چشم برادرانش بزرگ جلوه کند کجا می‌تواند برود بهتر از مصر؟ اگر بخواهیم دلایل سیاسی این اقدام خطیر ژنرال جوان را بررسی کنیم، احتمالا درخواهیم یافت چیزی نبوده‌است جز توجیه خیره‌سرانه‌ی ایده‌ای خیالی. در ضمن همین لشکرکشی بود که نقطه آغاز اکتشاف مجدد مصر را تعیین کرد.

د) انگیزه‌ای که ناپلئون را به مصر راند را می‌توان از دوران سالخوردگی او در اروپا فهمید. او با پادشاه و ملکه کردن برادران و خواهرانش از آنان مراقبت کرد. شاید جروم[۷] به دردنخور،‌ بنیامین[۸] او بوده‌باشد. و سپس او به جست و جوی اسطوره خویش می‌نشیند؛ او اجازه می‌دهد تا تحت سیطره ملاحظاتی عملی قرار گیرد: جوزفین عزیز را از خود براند. با این کنش زوال او می‌آغازد. نابودگر اعظم این بار کمر به نابودی خویش می‌بندد. لشکرکشی عجولانه و ناآماده مقابل روسیه به زوال او انجامید. توگویی خودتنبیهی او برای بی‌وفایی او به جوزفین بود، برای پس‌روی او از عشق، به خصومت اولیه وی نسبت به یوسف. و در اینجا نیز گرچه در مقابل قصد ناپلئون، سرنوشت فصلی دیگر را در افسانه یوسف تکرار کرد. رویای یوسف – که خورشید و ماه و ستارگان بایستی بر او تعظیم کنند- در نهایت به در چاه گرفتار شدن او ختم می‌شود…

دخترم یادآوری می‌کند که من پیشتر این تفسیر مرد اهریمنی را پس از آنکه مقاله‌ات را در اینجا خواندی شرح داده‌بودم. البته حق با اوست. فراموش کرده‌بودم و این ایده پس از خواندن کتابت دوباره برایم زنده شد. و حالا دودلم که آیا این یادداشت را نزد خود نگه دارم یا با عذرخواهی فراوان برایت بفرستم.

با احترام

فروید