لیبیدو چیست؟

لیبیدو در نگاه دیگر روانکاوان

با پیشرفت‌های بعدی در اندیشه‌ی روانکاوانه، برخی تحلیلگران نظریه‌ی لیبیدو را محدود به جایگاهی فرعی در فرمول‌بندی‌های گسترده‌ترِ انگیزش و کارکرد ذهن دانستند. برخی دیگر یکسره به طردِ این مفهوم پرداختند. فرمول‌بندی‌های انرژی‌محورِ نظریه‌ی لیبیدوی فروید (و به‌طورکلی نظریه‌ی سائق) با انتقاداتی روبه‌رو شد؛ آن‌ها بسیار دور از تجربه، مکانیکی و مبهم خوانده شدند (هالت، ۱۹۷۶؛ جی. کلاین، ۱۹۷۶؛ شفر، ۱۹۷۶). اما هایمن (۱۹۷۵) پاسخ داد که این نقدها ناتوان از درک این نکته‌اند که لیبیدو، و انرژی روانی به‌طورکلی، مفاهیمی هستند برای «فهمِ کیفیتِ سیالِ تجربه‌ی درون‌روانی»، به‌ویژه آن‌جا که پای تغییرات کمّی یا شدت‌های زندگی ذهنی در میان باشد. چارلز برنر (۱۹۸۲) استدلال کرد که باید سائق‌ها را «انتزاعی از امیالِ انضمامیِ آدمی» دانست: تعمیمی برآمده از مشاهده‌ی تمایلاتِ لیبیدویی و پرخاشگرانه‌ی بی‌شمار افراد؛ هر یک متوجهِ چهره‌ها و ابژه‌های ویژه در مسیر رشدشان. بدین‌سان، برنر بر وجوه «نزدیک ‌به‌ تجربه» مفهوم لیبیدو تأکید گذاشت؛ همان وجوهی که در توصیفات اولیه‌ی فروید نیز حاضر بودند.

نظریه لیبیدوی فروید نیز به دست نظریه‌پردازانی بازنگری شد که می‌کوشیدند نقش «روابط ابژه‌ای» را در سائق‌های روانی پررنگ‌تر سازند یا در آن ادغام کنند. فیربرن (۱۹۵۴) غایتِ ذاتی لیبیدو را نه جست‌وجوی لذت، که «جست‌وجوی ابژه» بازتعریف کرد؛ [گویی روان آدمی، از همان آغاز، در پی یافتن «دیگری» است]. لووالد (۱۹۷۱) بر نقش کشمکش‌ها و پیوندهای درون «ماتریکس روانی مادر-کودک» در سرچشمه‌گیری و تکامل لیبیدو تأکید داشت. کرنبرگ (۱۹۸۲) آن حالت‌های عاطفیِ سرشار از لذت را که از نخستین لحظه‌های رشد، بازنمایی‌های خود و ابژه را به هم می‌پیوندند، سنگ‌بنای غرایز لیبیدویی و پرخاشگرانه می‌دانست؛ [انگار که هر تماس عاطفی، خشتِ خامی است که کوره‌ی روان، از آن هم لیبیدو می‌سازد و هم پرخاشگری].

اما روان‌کاوان بین‌فردی، پژوهشگران رابطه‌محورِ رشد نوزادی، مانند دنیل استرن (۱۹۸۵)، و نظریه‌پردازان دلبستگی، ماهیت لیبیدینال کودک را نه در جوش و خروش‌های جنسی، که در نیازهای رابطه‌ای بازتعریف کردند. حتی در روان‌شناسی سلف، اگرچه کوهات در آغاز به واژگان نظریه لیبیدو وفادار ماند، اما در کارهای متأخر، او و هم‌فکرانش، لیبیدو را به نیازهای «خود-ابژه‌ای» تسلیم کردند؛ [گویی روان، بیش از آنکه در پی انرژی باشد، تشنه‌ی آینه‌هاست].