بررسی هیستری معاصر از آموزه‌های لکان

افسردگی در هیستری

یک عشق بزرگ می‌تواند این پرسش از زنانگی را خفته نگه دارد. یک بیمار در سنین بسیار کم به مردی وابسته شده بود. این عشق آنچه را که او در دوران کودکی بسیار دردناک متحمل شده بود، جبران می‌کرد. با این حال، عناصری از زنانگی او مشکل‌ساز باقی مانده بود: برای مثال، او همیشه روپوش ساحلی خود را تا آخرین لحظه قبل از رفتن به دریا بر تن نگه می‌داشت؛ او فقط می‌توانست پس از خاموش کردن چراغ‌ها با همسرش رابطه جنسی داشته باشد. چیزی در رابطه‌اش با بدن خود حل نشده بود. یک روز، او پیام‌هایی را در تلفن همسرش پیدا کرد و متوجه شد که او معشوقه‌ای دارد. فاز جدیدی از زندگی او آغاز شد، زیرا او وارد بحران هیستری شد. معمایی در برابر او قرار گرفت؛ خیانت همسرش او را مجبور به پرسشگری خود کرد. او به دنبال راه حل پرسش‌های خود در معشوقه همسرش بود، و درباره ملاقات با او خیال‌پردازی می‌کرد تا فقدانش برای او آشکار شود. اگرچه افسرده نبود، اما بی‌قرار شد و بی‌وقفه از همسرش درباره معشوقه‌اش سؤال می‌پرسید. من مایلم یک گره ساختاری هیستری را برجسته کنم: این میل به دانستن است که او را وادار می‌کند تا بی‌رحمانه از او سؤال کند. شوهرش که قصد زیر سؤال بردن ازدواجشان را نداشت، تحت بمباران سؤالات همسرش، خود نیز نامطمئن شد و تصمیم گرفت از رابطه فاصله بگیرد.

دوره سوم، دوره افسردگی، آغاز شد: بیمار احساس رهاشدگی کرد و افسردگی او بلافاصله بسیار شدید شد. عشق بزرگ او از بین رفته بود و دردهای کودکی او تکرار شده بودند. به عنوان یک کودک، بیمار دو بار رها شده بود: ابتدا والدینش او را نزد مادربزرگش رها کرده بودند، و سپس مادربزرگش، که جای مادر را گرفته بود، به نوبه خود با رها کردن او نزد والدینش، او را رها کرد. وقتی دوباره با آنها بود، پدرش شروع به کتک زدن او کرده بود در حالی که مادرش او را برای کتک خوردن نگه می‌داشت. هنگامی که او با میل خود روبرو می‌شود، همیشه باید از خود بپرسد: آیا من ابژه میل هستم یا ابژه‌ای برای دور انداخته شدن؟

برای این زن مهم بود که احساس دوست داشته شدن کند و رابطه‌اش با همسرش بر پایه اطمینان از اینکه او دوستش دارد بنا شده بود. این عشق، این واقعیت را که والدینش او را دوست نداشتند، جبران می‌کرد. این بیمار رابطه مشکل‌دار خود با میل و لذت را از خود و از همسرش پنهان کرده بود. او از حیله‌هایی برای جلوگیری از نمایش بدن زنانه خود در مقابل چشمان مردان استفاده می‌کرد، اگرچه به طرز خاصی جذاب بود و در نهایت چیزی برای پنهان کردن نداشت. او رابطه جنسی را برای عشق برقرار می‌کرد، اما بدون هیچ لذت جنسی. روبرو شدن او با معشوقه همسرش او را مجبور می‌کند تا در نظر بگیرد که به عنوان یک زن باید نه تنها با عشق، بلکه با میل نیز روبرو شود. کشف اینکه همسرش معشوقه‌ای دارد، او را مجبور به اذعان به رابطه بسیار مشکل‌دار خود با میل می‌کند و در عین حال اطمینانی را که از دوست داشته شدن داشت، از بین می‌برد. علت افسردگی او، اما، عدم اطمینان او در مورد میل نیست، بلکه نابودی اطمینان او در مورد عشق -احساس رهاشدگی- است. از دست دادن عشق زخم عمیق دوست داشته نشدن توسط والدینش را باز می‌کند.

هیستری جستجوی دانشی است که بتواند تعریف معتبری از زنانگی یا تفاوت جنسی ارائه دهد. طبق نظر لکان، هیستریک به نقصی در دانش خود با یک سیمپتوم، یا با همانندسازی‌ها پاسخ می‌دهد. او صحنه‌ای را می‌سازد تا موقعیت‌های میل را به تصویر بکشد، میل را بیدار کند، و بدین ترتیب پرسشگری را در مورد فقدان باز نگه دارد، که سنگینی آن را به عنوان یک سختی تحمل می‌کند. بنابراین می‌توانیم هیستری را نه تنها یک سیمپتوم، بلکه یک استراتژی برای تقویت این باور که ممکن است دانشی از زن بودن وجود داشته باشد، در نظر بگیریم. با این حال، این باور به دانشی قطعی از زن بودن، مانع از آفرینش ضروری می‌شود که به سوژه امکان می‌دهد جایگاه زنانه را به عهده بگیرد. بنابراین، استراتژی هیستریک در ارضای میل شکست می‌خورد و سوژه را در موقعیتی غیرممکن قرار می‌دهد که در این مورد، منجر به افسردگی شدید می‌شود.

مایلم سه جنبه از افسردگی هیستریک را بیشتر مورد تأکید قرار دهم. اول اینکه یکی از پیامدهای استراتژی هیستریک ناممکن بودن میل است. هر دو مثال بالینی ذکر شده این را نشان می‌دهند. در اولین مثال، زن با مردی ایده‌آل ملاقات می‌کند و متوجه می‌شود که نمی‌تواند او را کامروا کند یا ارضای جنسی را تجربه کند. در دومین مثال، اگرچه افسردگی با عشقی بزرگ به مدت طولانی به تعویق می‌افتد، اما استراتژی هیستریک او و شکست ذاتی آن زمانی آشکار می‌شود که او نمی‌تواند میل معشوقش را پیدا کند و در نتیجه او را هیستریک می‌کند، به طوری که او نیز قادر به ردیابی میل خود نیست. جنبه دوم مربوط به سوگواری به عنوان از دست دادن عشق است. عشق برای لکان معنای بسیار خاصی دارد: خلاء ناشی از دانش را پر می‌کند؛ به عنوان یک جایگزین یا راه علاجی عمل می‌کند. عشق، به هیستریک امکان می‌دهد تا نسخه خاص خود از زنانگی را پیدا کند، اما اگر پیوند عاطفی شکسته شود، این می‌تواند از دست برود. جنبه سوم، همانندسازی هیستریک با طرد شدن و با ابژه‌ای که هیچ ارزشی ندارد، است. این عامل، که در افسردگی بسیار آشکار است، به گونه‌ای است که به سوژه یک جایگزین ارائه می‌دهد: اگر هیستریک از موقعیت خود به عنوان ابژه میل سقوط کند، ناگزیر موقعیت ابژه‌ی بی‌ارزش و دور ریخته شده را اتخاذ می‌کند.

موقعیت هیستریک و موقعیت زنانه

لکان در ابتدا هیستری را به عنوان پرسشگری درباره زنانگی درک می‌کرد، اما به مرور زمان به یک جدایی اساسی بین موقعیت هیستریک و جایگاه زنانه رسید (لکان، ۲۰۰۶). در نهایت، او زن را سیمپتوم یک مرد تعریف می‌کند، از آنجایی که او به فانتزی مرد پاسخ می‌دهد و ژوئیسانس خود را به ژوئیسانس مرد گره می‌زند. در مقابل، هیستریک از رها کردن ایمان خود به دانش ژوئیسانس مطلق زن به خودی خود، مستقل از مرد، امتناع می‌ورزد. «به این دلیل که او ژوئیسانس را به عنوان چیزی مطلق فرض می‌کند، هیستریک طرد می‌شود. در واقع، او می‌تواند [به لذت[۷]] تنها از منظر میلی که نسبت به خودش ارضا نشده است، پاسخ دهد» (لکان، ۲۰۰۶، ص ۲۱۲). ژوئیسانس زنانه بین یک لذت فالیک مرتبط با فانتزی مرد و یک ژوئیسانس دیگر که زن نمی‌تواند چیزی درباره آن بگوید، تقسیم می‌شود. لکان (۲۰۰۱ ج، ص ۴۶۶) این پیچیدگی را این‌گونه توصیف کرد: «… ژوئیسانسی که مرد هنگام همراهی با زن می‌برد، زن را تقسیم می‌کند و او را شریک تنهایی خود می‌سازد.» در لحظه اول، سوژه هیستریک در چرخش میل گرفتار می‌شود، و در لحظه دوم، به دنبال دانش میل و سپس ژوئیسانس می‌گردد. دانش میل و ژوئیسانس در واقع وجود دارد، اما این دانش در یک فانتزی ناخودآگاه بیان می‌شود که رفتار سوژه را هدایت می‌کند، همان‌طور که ژاک-آلن میلر (۱۹۸۲) اشاره کرد، حتی اگر سوژه از آن آگاه نباشد و به نظر برسد که بر اعمال خود کنترل دارد.