تصاویر ذهنی و سوءتفاهمات در جنگ

خود-انگارۀ جمعی

تصویرِ دشمن، با خود-انگارۀ همگانی یا ملی مرتبط است؛ یعنی با تصویری مرکب از نقاط قوت و ضعف، اهداف و آسیب‌پذیری‌ها، تاریخ و سیاست کشور. بر خلاف تصویر بدخواهانۀ یک گروه یا ملت بیرونی، شهروندان کشورْ تصویری از خود به‌عنوان قربانیان بی‌گناه دارند. مادامی‌که افراد با گروه یا کشور خود هم‌ذات پنداری کنند، بازنمایی ذهنی آنها از این موجودیتِ بزرگ‌تر سبب شکل‌گیری خود-انگاره فردی آنها می‌شود. به همین دلیل است که آنها، شکست‌ها و پیروزی‌های کشورشان را به‌عنوان شکست‌ها و پیروزی‌های خودشان تجربه می‌کنند.  

این خود-انگارۀ شخصی، آمیزه‌ای از ویژگی‌ها (جذابیت، کارآمدی، هوش) است که افراد برای دست‌یابی به اهداف خود در زندگی مهم می‌دانند. افراد بر این اساس برای خودشان ارزش قائل می‌شوند که ویژگی‌های شخصی آنها، چقدر کمک می‌کند به اهدافی برسند که برای خود تعیین کرده‌اند و این دستاوردها، تا چه اندازه به ایدئال‌های آنها نزدیک است. ارزیابی آنها از دستاوردهایشان، در چگونگی احساسی که نسبت به خود دارند بازتاب می‌یابد. بسته به نحوۀ تفسیر آنها از تجربیات خود و موفقیت خود در دست‌یابی به اهداف، ممکن است خود را موفق یا ناموفق، محبوب یا غیرمحبوب، پیروز یا شکست‌خورده بدانند.

در دوران صلح، تصویر افراد از کشورشان در مقایسه با خود-انگارۀ شخصی آنها عموماً در حاشیه قرار دارد. در چنین دورانی، شهروندانی که دغدغۀ اجتماعی دارند یا از لحاظ سیاسی فعال هستند، دل‌نگران تفاوت بین وضعیت موجود کشور با اهداف و ایدئال‌های خود برای کشورشان هستند؛ و اکثر افراد جامعه، سرگرم مشکلات و آرزوهای شخصی خودشان می‌شوند. ولی هنگام بروز بحران ملی، همه به‌شدت درگیر مشکلات کشور می‌شوند. وقتی رویدادهایی رخ می‌دهد که انگارۀ ملی درگیر می‌شود، وقتی کشور مورد تهدید قرار می‌گیرد یا درگیر یک مواجهه می‌شود، این انگاره جان دوباره گرفته و کنترل فکر و احساس مردم را در دست می‌گیرد.

در زمان جنگ، این انگارۀ ملی به مرکزِ جهان‌بینی هر شهروندی تبدیل می‌شود؛ وقتی آنها گِرد پرچم جمع می‌شوند، از وضعیت خودمحور خارج شده و وارد وضعیت گروه‌محور می‌شوند. خود-انگارۀ هر شخص، به انگارۀ کشور ملحق می‌شود. سیاست کشور به سیاست خودِ آنها تبدیل می‌شود؛ آسیب‌پذیری ملی به آسیب‌پذیری شخصی خودِ آنها تبدیل می‌شود؛ حمله به کشور، حمله به خودِ آنها محسوب می‌شود. مردم که توسط کابوس یک دشمن بدخواه برانگیخته شده‌اند، آماده می‌شوند تا به‌خاطر زادگاه، مذهب یا جنبش سیاسی‌شان، جان خود را به خطر اندازند. و نخبگان سیاسی ممکن است از این انگارۀ ملی به‌عنوان توجیهی برای اهداف خود استفاده کنند. خود-انگارۀ ملی و تصویر دشمن، به‌واسطۀ اقدامات سیاست‌گذاران دستکاری می‌شوند اما به‌عنوان الگویی برای تفسیر اطلاعات دربارۀ دشمنان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. یک ملت، بدخواهانه‌ترین تفاسیر را دربارۀ اقدامات دشمن به‌کار می‌گیرد درحالی‌که تفسیرهای مربوط به اقدامات خودش با سوگیری مثبت توأم است.

«میهن‌پرستی» و «ملی‌گرایی»، دو ایدئولوژی اصلی هستند که باعث می‌شوند مردم، در اطاعت جمعی از تصمیمات رهبرانْ با هم متحد شوند. به‌رغم شباهت‌ها و هم‌پوشانی‌هایی که بین این دو وجود دارد، می‌توان آنها را به‌عنوان دو موجودیت مجزا در نظر گرفت. ملی‌گرایی، حول محور تصویر باشکوه کشور (قدرت، اعتبار و مایملک آن) شکل می‌گیرد. افراد از طریق هم‌ذات پنداری با این تصویر، افزایشی در عزت-نفس خود را تجربه می‌کنند؛ آنها در گذشتۀ باشکوه و آرمان‌ها و آرزوهای آیندۀ اقدامات خود غرق می‌شوند. مسلم است که شکست، باعث کاهش عزت-نفس شده و در نهایت ممکن است احساسات افسرده‌ساز را برانگیزد. تله‌های خودشیفتگی، حتی خودبزرگ‌بینی، که ناشی از ملی‌گرایی هستند، در ادعاهای مربوط به برتری بر سایر کشورها نمایان می‌شوند؛ همین ادعاها ممکن است به باورهای نژادپرستانۀ افراطی دربارۀ جایگاه «نژاد برتر» و فرومایگی «غیرخودی‌ها» تبدیل شوند.

آنچه به میهن‌پرستی نیرو می‌بخشد، اشتیاق به تعلق داشتن به یک اجتماع بزرگ‌تر است. در میهن‌پرستی، یک حس هم‌ذات‌پنداری با کشور و دلبستگی به آن، به همراه میل به ایثارگری برای تضمین امنیت دائمی آن وجود دارد. تصویر میهن‌پرستانۀ یک دولت خیرخواه و همدل، در تضاد با تصویر ملی‌گراها می‌باشد که عبارت است از یک تصویر ستیزه‌جوی قدرت‌طلب. افرادی که بیشتر در ملی‌گرایی سرمایه‌گذاری کرده باشند، نگرش‌های وطن‌پرستانۀ افراطی و جنگ‌طلبانه نسبت به سایر کشورها را قبول داشته و بر این عقیده هستند که کشور آنها باید با طیب‌خاطر جنگ را شروع کند تا منافع مهمش افزایش یابد. ولی آنها کمتر از میهن‌پرستان مستعد و آماده هستند تا جان خود را به‌خاطر کشور فدا کنند.

جدا از جنگ‌های عامدانه با هدف کشورگشایی، تعرض خصمانه ممکن است زمانی رخ دهد که ملت‌هایی مقابل هم قرار گیرند که انگاره‌های ملی آنها، ترکیبی از انگارۀ نرینه و آسیب‌پذیر باشد. ترکیبِ غرور بالا اما بیش‌حساس با یک انگارۀ ملی شکننده، ممکن است به تصمیمات مخاطره‌آمیزی منجر شود.