رشک

زمانی که خود را با تصاویری که از دیگران داریم مقایسه می‌کنیم و به این نتیجه می‌رسیم که از ویژگی یا توانمندیِ برجسته‌ای برخوردار نیستیم، ممکن است احساساتی از قبیل حسادت یا رشک را تجربه کنیم.

حسادت معمولاً در یک فضای سه‌جانبه شکل می‌گیرد. به عبارت دیگر، هنگامی که فرد یا چیزی از خارج وارد می‌شود و موجب از دست رفتن چیزی می‌شود که برای فرد اهمیت دارد، احساس حسادت به وجود می‌آید. برای مثال، ممکن است شغل، علایق، دوستان یا خانواده‌ی همسر باعث کاهش توجه، محبت و زمان همسر نسبت به شما شود. در این صورت، شما، همسر و موضوع یا فرد سوم (مانند شغل یا دوستان) سه طرف این معادله هستید که در آن توجه همسر به واسطه‌ی یک فرد یا چیز خارجی کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه، حسادت بیانگر این احساس است که «چیزی متعلق به من است، و نباید از دست برود. اما در حال حاضر تهدید می‌شود».

حسادت زمانی بروز می‌کند که رابطه‌ای که فرد به آن اهمیت می‌دهد، مورد تهدید قرار گیرد. به عبارت دیگر، فرد یا چیزی خارجی توجه و محبت شخصی را از آن خود می‌کند که فرد به آن تعلق خاطر دارد. در مقابل، رشک در یک فضای دوطرفه رخ می‌دهد، زمانی که فرد آرزو و تمنای چیزی را دارد که دیگری صاحب آن است. به زبان ساده‌تر، رشک زمانی شکل می‌گیرد که فرد با مقایسه‌ی خود با دیگری، احساس کمبود کند. به عنوان مثال، «من زیبایی می‌خواهم و ندارم اما دوست صمیمی‌ام بسیار زیباست؛ من جایگاه اجتماعی بالا می‌خواهم اما ندارم و همکلاسی من صاحب چنین مقام و منصبی است». در رشک کسی چیزی را از ما نزدیده است او صرفا چیزی دارد که ما خواهانش هستیم؛ اما در حسادت ما با تهدید ربوده شدن چیزی ارزشمند مواجه هستیم.

مثال‌هایی از رشک در زندگی واقعی

برای درک بهتر، بیایید چند نمونه واقعی را بررسی کنیم:

1. مرد جوانی را در نظر بگیرید که وقتی شنید دوستش قصد شرکت در مسابقه‌ی دو مارتن را دارد، به او گفت: «تو برای این کار زیادی چاقی!» ابتدا به نظر شوخی می‌آمد، اما دوستش ناراحت شد. مدتی بعد، او متوجه شد که دلیل این رفتار، رشک به موفقیت‌های کاری دوستش بوده است، چرا که خودش هنوز به شغل ثابتی نرسیده بود.
2. زن چهل‌ساله‌ای که زندگی خود را کافی می‌دانست، زمانی که دید دوست صمیمی‌اش ازدواج کرده، شغل بهتری یافته و بچه‌دار شده است، به ناگاه رشک شدیدی را تجربه کرد. این احساس موجب شد که رابطه‌شان به مرور کم‌رنگ شود.

تحول رشک در در کودکی

آوی برمن (2007) به تحقیقاتی اشاره می‌کند که نشان می‌دهند رشک در مراحل ابتدایی زندگی به شکل «خواستن» است. در 12 ماهگی، کودک به‌طور طبیعی تمایل به داشتن هر چیزی دارد که می‌بیند. در سنین 18 تا 24 ماهگی، کودک شروع به تجربه رشک می‌کند و ممکن است رفتارهای تهاجمی نشان دهد. این رفتار رشک آمیز در سنین 2 سالگی به اوج خود می‌رسد، اما در مراحل بعدی رشد، کودکان به‌طور تدریجی از این مرحله عبور می‌کنند.

از سنین 2 تا 3 سالگی، کودکان در مواجهه با مقایسه‌های بین‌فردی، تمایل بیشتری به برابری نشان می‌دهند. در این مرحله، آن‌ها نمی‌خواهند چیزی را از دیگران بگیرند، بلکه تمایل دارند چیزی مشابه را برای خود به‌دست آورند. این تغییر نگرش، منجر به رفتارهای سازنده‌تر و مثبت‌تر در میان کودکان می‌شود.

چطور رشک روی ما تأثیر می‌گذارد؟

رشک می‌تواند در چند جهت پیش برود:

1. ممکن است باعث شود احساس ناکافی بودن کنیم و عزت‌نفس‌مان پایین بیاید.
2. ممکن است از این‌که دیگران به ما رشک بورزند، نگران شویم و خودمان را محدود کنیم.
3. ممکن است فرد دیگری را تحسین کنیم یا با او رقابت سازنده داشته باشیم.

واکنش فرد به رشک بستگی دارد به این‌که ابتدا آیا تفاوت را تشخیص می‌دهد و سپس چگونه خود را ارزیابی می‌کند.

رشک در روانکاوی: از فروید تا کلاین

رشک همیشه یکی از موضوعات مهم در روانکاوی بوده است. زیگموند فروید اولین کسی بود که در سال 1908 مفهوم «رشک آلتی» را مطرح کرد. او معتقد بود که دختران در مرحله‌ای از رشد، هنگام درک تفاوت‌های آناتومیکی، احساس کمبودی می‌کنند. اما نظریه فروید مورد انتقادهای زیادی قرار گرفت، زیرا او درباره رشک در مردان صحبت نکرده بود.

کارن هورنای در سال 1926 نظریه فروید را به چالش کشید. او گفت که رشک آلتی در زنان یک پدیده جهانی نیست و بیشتر به نابرابری‌های اجتماعی و فرهنگی مربوط می‌شود تا یک کمبود ذاتی. او حتی مفهومی جدید به نام «رشک رحمی» را معرفی کرد که نشان می‌دهد بسیاری از مردان به توانایی زنان در بارداری و مادر شدن رشک می‌ورزند.

ملانی کلاین، روانکاو تأثیرگذار دیگری، این مفهوم را گسترش داد. او معتقد بود که رشک از دوران نوزادی وجود دارد و نوزاد می‌خواهد تمام خوبی‌های مادر را در اختیار داشته باشد. به عقیده کلاین، شدت رشک در کودکی می‌تواند در آینده بر رشد شخصیت فرد تأثیر بگذارد.

انواع رشک

رشک به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: رشک خوش‌خیم و رشک مخرب.

• مخرب زمانی اتفاق می‌افتد که فرد احساس کند چیزی که می‌خواهد، برای او دست‌یافتنی نیست. این احساس ممکن است منجر به خشم و رفتارهای خصمانه شود.
• خوش‌خیم می‌تواند به عنوان محرکی مثبت عمل کند. اگر فرد احساس کند موفقیت دیگران نشان‌دهنده امکان موفقیت خودش نیز هست، ممکن است انگیزه بیشتری برای تلاش پیدا کند.

از نظر تکاملی، نوع خوش‌خیم به عنوان یک مکانیزم برای بقا و پیشرفت فردی عمل می‌کند. به عنوان مثال، اگر یکی از هم‌دوره‌های شما در یک دانشگاه معتبر پذیرفته شود، ممکن است این رشک باعث تلاش بیشتر شما شود.

نتیجه‌گیری

رشک بخشی طبیعی از تجربه انسانی است. اما اگر بتوانیم آن را به شیوه‌ای سازنده مدیریت کنیم، می‌تواند به رشد و پیشرفت ما کمک کند. آگاهی از ماهیت رشک و نحوه واکنش به آن، کلید تبدیل این احساس به نیرویی مثبت در زندگی است.